Trong thời đại kỹ thuật số, việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng tất yếu trên toàn cầu. Mục đích chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng bắt đầu nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển đổi số để không chỉ hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn góp phần vào công tác bảo tồn di sản một cách bền vững.
TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm của mình sau một chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Ông cho rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số. Sự hiện diện của phòng chuyên trách này sẽ giúp các bảo tàng Việt Nam bắt kịp với xu thế hiện đại hóa và tăng cường khả năng tiếp cận di sản cho công chúng, đặc biệt là thế hệ mới.
Ở Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động tại Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ quan trọng, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, cũng như đăng tải nội dung lên các nền tảng số. Những nhiệm vụ này không chỉ phục vụ cho công tác bảo tồn và nghiên cứu mà còn hỗ trợ cho các hoạt động in ấn, xuất bản và truyền thông.
Một điểm nổi bật trong hoạt động của các bảo tàng tại Ba Lan là việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ hiện đại. Tất cả các bảo tàng tại đây đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp với diện tích lớn, hệ thống ánh sáng đạt chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại có độ phân giải cao. Những thiết bị này cho phép việc số hóa hiện vật và tác phẩm nghệ thuật được thực hiện với chất lượng cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.
Sau khi số hóa, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này không chỉ giúp lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh và tư liệu của bảo tàng mà còn tạo điều kiện chia sẻ thông tin với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng vẫn còn nhiều thách thức. Hầu hết các bảo tàng vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia nhận định rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, các bảo tàng sẽ khó bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng.
Một trong những rào cản lớn là thiếu nguồn lực và cơ sở hạ tầng công nghệ để hỗ trợ việc số hóa hiện vật và xây dựng cơ sở dữ liệu. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện một cách rời rạc thông qua các dự án ngắn hạn và thuê ngoài, dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật và khó duy trì.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững. Qua đó, các bảo tàng Việt Nam có thể bắt kịp với xu thế phát triển của bảo tàng thế giới và đáp ứng nhu cầu tiếp cận di sản của công chúng trong kỷ nguyên số.