Chiều ngày 17/7, chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, đã trở thành nạn nhân của một vụ lừa đảo qua điện thoại. Một người tự xưng là nhân viên giao hàng đã gọi điện cho chị, thông báo về một đơn hàng và yêu cầu chị chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng này đã hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thực hiện theo hướng dẫn, tài khoản của chị đã bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Thời gian gần đây, hàng loạt vụ việc liên quan đến hành vi bắt cóc ‘online’, lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ vị thành niên đã liên tục được ghi nhận, gây hoang mang trong dư luận xã hội. Sự gia tăng của các vụ việc này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh.

Các chuyên gia giáo dục và tâm lý học đã đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc bảo vệ trẻ. Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục, nguyên giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cho rằng trẻ vị thành niên thường có tâm lý ham khám phá, tò mò với cái mới, thích thử thách và khát khao được công nhận. Điều này làm cho các em dễ bị cuốn vào những lời dẫn dụ đầy tính kích thích từ kẻ xấu.

Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng Nguyễn Văn Duẩn, chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường, Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, cũng đồng tình rằng trẻ thiếu kỹ năng nhận diện và ứng phó với lừa đảo, đặc biệt là trong môi trường phi vật lý như không gian mạng, khiến nguy cơ bị tấn công ngày càng gia tăng.

Thầy Nguyễn Đức Phú, giáo viên kỹ năng sống của Trường Phổ thông liên cấp Phenikaa, chỉ ra rằng khi cha mẹ quá bận rộn, ít trò chuyện hoặc thường xuyên áp đặt, các em sẽ cảm thấy cô đơn. Thế giới ảo trở thành nơi để các em tìm kiếm sự chia sẻ. Kẻ xấu chỉ cần lợi dụng kẽ hở này, đóng vai một người bạn thấu hiểu, kiên nhẫn lắng nghe là có thể dần dần thao túng tâm lý và chiếm được lòng tin của các em.

Để bảo vệ trẻ, các chuyên gia khuyến nghị nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh kỹ năng tự vệ thiết yếu trong thời đại số. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tích hợp các buổi học về an toàn không gian mạng và kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học cũng như các hoạt động ngoại khóa.

Đồng thời, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh. Việc này có thể được thực hiện thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện, nhất là trong việc trang bị kỹ năng phòng tránh và ứng phó với các tình huống rủi ro trực tuyến.

Tóm lại, không có giải pháp đơn lẻ nào là hoàn hảo. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ con trẻ khi cả gia đình và nhà trường cùng chung tay hành động một cách quyết liệt và thấu hiểu.

Công an thành phố Hồ Chí Minh đã triệt phá nhiều vụ ‘bắt cóc online’ trong thời gian gần đây, một hình thức tội phạm mới và tinh vi. Nạn nhân bị các đối tượng xấu chi phối qua điện thoại và mạng internet mà không cần gặp mặt trực tiếp, dẫn đến tự cô lập và bị tống tiền. Xu hướng tội phạm này đang có tính chất tinh vi và nguy hiểm, đòi hỏi sự cảnh giác cao độ từ cộng đồng.

Thủ đoạn tinh vi của ‘bắt cóc online’

Ngày 24-7, một nam sinh viên ở phường Diên Hồng, quận 10, TP.HCM, nhận cuộc gọi từ người tự xưng là shipper. Ngay sau đó, đối tượng khác liên lạc qua Zalo, hù dọa nam sinh này liên quan đến việc buôn ma túy và rửa tiền, khiến em hoảng sợ nghe theo lời chúng. ‘Từ cuộc gọi video call gặp anh đội trưởng thì em được yêu cầu chuyển qua Zoom, và trong Zoom có 3 người gồm em và một anh được giới thiệu là bên công an, một anh bên viện kiểm sát khiến em càng tin những gì họ nói’, nam sinh kể lại.

Từ đó, chúng bắt nạn nhân chuyển tiền, sau đó điều khiển em từ phường Diên Hồng đi nhiều nơi, rồi đến nhà nghỉ thuộc xã Củ Chi. Tại đây, chúng lừa lấy tài khoản mạng xã hội và số điện thoại người thân để tống tiền 150 triệu đồng.

Với thủ đoạn tương tự, ngày 25-7, nữ sinh viên từ Khánh Hòa cũng bị đối tượng giả danh công an cáo buộc liên quan rửa tiền, yêu cầu chuyển 150 triệu đồng để ‘chứng minh vô tội’. Các đối tượng điều nạn nhân đến khách sạn ở phường Hòa Hưng, buộc tự nhốt trong phòng.

‘Con tham gia cuộc gọi video call rồi một lát sau mấy chú đó nói cần kiểm tra cơ thể, nói con phải cởi hết đồ ra, hình như là có quay lại, vẫn là ở trong cuộc họp ở trong Zoom đó. Rồi sau đó mấy chú lấy video đó dọa bắt mẹ con gửi thêm tiền’, nữ sinh kể lại.

Giải cứu kịp thời

Vào tối 25-7, bà T. đến Công an phường Hòa Hưng trình báo về việc con gái là em Q. (sinh năm 2007) bị mất liên lạc, có dấu hiệu bị khống chế. Trước đó vài giờ, em Q. đang uống nước tại quán cà phê trên đường Hòa Hưng thì nhận điện thoại từ người lạ. Nghe xong, Q. đi đâu không rõ, sau đó mất liên lạc.

Một người liên lạc với bà T. bằng tài khoản Zalo của Q., cho biết đã bắt cóc con bà, chuẩn bị đưa qua Campuchia, yêu cầu chuyển tiền chuộc. Quá hoảng sợ, bà T. chuyển 17 triệu đồng vào tài khoản ngân hàng của Q. Tiếp đó bà liên tiếp nhận cuộc gọi từ nhiều người lạ yêu cầu tiếp tục chuyển tiền, nên đến công an trình báo.

Theo Đội hình sự đặc nhiệm (Đội 2), Phòng cảnh sát hình sự, Công an thành phố Hồ Chí Minh, đến 19h cùng ngày, lực lượng chức năng đã phát hiện em Q. đang ở một mình trong khách sạn trên đường Trần Văn Đang.

Làm việc với công an, nữ sinh cho biết nhận điện thoại từ người tự xưng là công an, nói thông tin cá nhân của Q. bị lộ, có người sử dụng để tạo tài khoản rửa tiền. Để chứng minh mình không liên quan tội phạm, Q. phải chuyển 150 triệu đồng. Do quá sợ hãi, Q. đã chuyển trước 10 triệu đồng. Đối tượng yêu cầu Q. phải giữ bí mật với mọi người, kể cả cha mẹ, phải di chuyển nhiều nơi, thuê khách sạn ở một mình.

Trung tá Nguyễn Hoàng Lâm, trưởng Công an phường Diên Hồng, cho biết: ‘Sau khi các vụ việc xảy ra, chúng tôi tổ chức tuyên truyền cho khu phố và các hệ thống chính trị trên địa bàn. Chính bản thân tôi cũng yêu cầu các trưởng khu phố, hệ thống chính trị cần tuyên truyền đây là thủ đoạn mới nhất của tội phạm’.

Cơ quan công an khuyến cáo học sinh, sinh viên cần thường xuyên cập nhật thông tin về các loại tội phạm trực tuyến, đồng thời nhà trường, gia đình phải quan tâm, hướng dẫn để các em có giải pháp đúng đắn khi gặp sự cố.

Dấu hiệu nhận biết của dạng thức lừa đảo ‘bắt cóc online’

Một thủ đoạn lừa đảo tinh vi đang gia tăng gần đây là gọi điện giả danh cơ quan chức năng để ‘bắt cóc online’ tinh thần nạn nhân. Các đối tượng thường tự xưng là công an, viện kiểm sát hoặc tòa án, thông báo rằng người nghe liên quan đến các vụ án ma túy, rửa tiền.

Tiếp theo đó, chúng yêu cầu chuyển tiền để ‘chứng minh vô tội’ và đe dọa sẽ bắt giữ bí mật, không được thông báo cho gia đình hay người thân.

Thiếu tá Châu Thị Kim Ngọc, Phòng cảnh sát hình sự Công an TP.HCM, khuyến cáo: ‘Các em không làm gì sai thì không có gì phải sợ. Cơ quan công an không làm việc qua điện thoại, không yêu cầu chuyển khoản, không gửi lệnh bắt qua điện thoại. Hãy bình tĩnh, xử lý tự tin và báo ngay cho cơ quan công an gần nhất’.

Bộ Công an vừa phát cảnh báo về một hình thức lừa đảo mới gọi là “bắt cóc online”, một phương thức được cho là khá tinh vi và nguy hiểm. Hình thức lừa đảo này nhắm vào học sinh, sinh viên và những người trẻ nhẹ dạ, cả tin.

Theo đó, các đối tượng lừa đảo có thể khiến nạn nhân bị khống chế, điều khiển như trong một vụ bắt cóc thật sự, mặc dù không có sự tiếp xúc trực tiếp. Ngày 28/7, Bộ Công an đã đăng tải cảnh báo về thủ đoạn này.

Bộ Công an cho biết, vào ngày 26/7, Công an xã Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh, đã ngăn chặn thành công một vụ lừa đảo với thủ đoạn “bắt cóc, tống tiền online”. Vụ việc liên quan đến một thiếu niên bị một nhóm người lạ gọi điện thông báo đang bị bắt cóc và yêu cầu gia đình chuyển khoản 250 triệu đồng để chuộc người.

Công an xã Thạch Hà đã nhanh chóng vào cuộc, phối hợp với các đơn vị khác để xác minh và tìm thấy cháu N, người bị lừa đảo, tại một khách sạn trên địa bàn. Cháu N cho biết đã bị một nhóm đối tượng gọi điện, tự xưng là công an và cáo buộc cháu liên quan đến đường dây rửa tiền.

Các đối tượng yêu cầu cháu giữ bí mật, không thông báo với ai và thuê phòng khách sạn để “hợp tác điều tra”. Bộ Công an phân tích, thủ đoạn lừa đảo này được dàn dựng bài bản qua 3 giai đoạn: gọi điện cho nạn nhân, tự xưng là cán bộ công an và đưa ra cáo buộc bịa đặt; tạo tâm lý hoảng loạn và yêu cầu giữ bí mật; ép nạn nhân rời khỏi nơi ở và cắt đứt liên lạc.

Sau đó, các đối tượng sẽ dựng kịch bản giả và yêu cầu chuyển tiền. Bộ Công an khuyến cáo học sinh, sinh viên và phụ huynh cần cảnh giác, tuyên truyền cho người thân và bạn bè về phương thức, thủ đoạn của loại tội phạm này.

Cơ quan công an sẽ trực tiếp gửi giấy mời, giấy triệu tập hoặc gửi qua công an địa phương, không làm việc qua điện thoại và không yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản ngân hàng. Người dân cần báo ngay cho cơ quan công an khi phát hiện các trường hợp có dấu hiệu lừa đảo.